President Volodimir Zelensky kan Oekraïne komende vijf jaar naar zijn hand zetten. Zijn recent opgerichte partij Dienaar van het Volk heeft bij de parlementsverkiezingen van 21 juli een absolute meerderheid in de Verchovna Rada gehaald. Zelensky is de eerste president in de 28-jarige geschiedenis die zo’n machtspositie heeft. Dienaar van het Volk heeft niet alleen de vorige regeringscoalitie van ex-president Petro Porosjenko een nederlaag toegebracht, maar ook de pro-Russische en radicaal nationalistische partijen.
De officiële uitslag laat nog op zich wachten. Naar het zich laat aanzien, zal Dienaar van het Volk met circa 43 procent van de stemmen beslag leggen op circa 250 zetels in het 424 leden tellende parlement.
De Verchovna Rada kent, enigszins naar analogie van het Duitse model, twee soorten parlementariërs: 225 leden die via een landelijke partijlijst worden gekozen en 225 volksvertegenwoordigers die in 225 aparte kieskringen zijn verkozen. Omdat de 26 zetels in de ‘bezette’ Donbas vacant blijven, telt de Rada feitelijk 424 leden. Afgaande op voorlopige tellingen kan de presidentiële partij er rekenen op ruim 120 directe zetels en vermoedelijk 127 districtszetels. Met meer dan 250 zetels hoeft Dienaar van het Volk geen coalities met welke andere partij dan ook te sluiten. Dit is uniek. Nooit eerder sinds de onafhankelijkheid van Oekraïne in 1991 heeft het staatshoofd een vrij gekozen Rada volledig kunnen controleren.
De verkiezingsuitslag illustreert dat de Oekraïense kiezers willen afrekenen met de politieke elite die de afgelopen kwart eeuw het land heeft gedomineerd.
Porosjenko eet genadebrood
De scheidende regeringscoalitie van ex-president Petro Porosjenko lijdt met ongeveer 8 procent een gevoelig verlies. Bij de vorige verkiezingen na de Majdan in 2014 haalden de presidentiële partij Europese Solidariteit en zijn coalitiepartner Volksfront samen 44 procent van de stemmen. Het Volksfront heeft dit keer niet eens meegedaan. De partij Vaderland van ex-premier Joelia Timosjenko heeft nauwelijks geprofiteerd van dit verlies bij de concurrenten. Timosjenko haalt ook 8 procent, tegen 5,7 procent vijf jaar geleden. De enige nieuweling in de Rada is De Stem van zanger/dichter Svjatoslav Vakartsjoek. Hij kan rekenen op 6,25 procent, ruim genoeg om de kiesdrempel te halen. Dat geldt niet voor de Radicale Partij van rapaljepoliticus Oleg Ljasjko (3,8 procent tegen 7,4 procent in 2014) en Zelfhulp van ex-burgemeester Andrij Sadovy van Lviv (nu één districtszetel, toen 11 procent). Beide nieuwkomers na 2014 zijn nu weggevaagd.
Pro-Russische partijen blijven kwakkelen
De twee min of meer pro-Russische partijen op hun beurt hebben zich maar een klein beetje weten op te richten van de electorale nederlaag na de Majdan. Het Oppositieplatform van ex-minister Joeri Bojko (politicus uit het bezette Gorlivka nabij Donetsk) en media-ondernemer Viktor Medvetsjoek (goede bekende van president Poetin die peetvader is van zijn dochter) moet het doen met 13 procent. Het Oppositieblok van de in Rusland geboren en getogen Oost-Oekraïense staalmagnaat Vadim Novinski weet met 3,25 procent niet eens de kiesdrempel van 5 procent te halen en is in de Rada alleen vertegenwoordigd dankzij vijf a zes districtsafgevaardigden. Dit is het op één na slechtste verkiezingsresultaat ooit van deze op Rusland georiënteerde groepen. Hun beider stemmenaandeel van nog geen 17 procent spoort naadloos met alle opiniepeilingen onder de bevolking over vraag of Oekraïne op Europa moet koersen of toch weer terug moet naar een tolunie met Rusland.
Radicaal-rechts nog verder verzwakt
Slechts 17 procent steunt die laatste optie nog. Voor de Majdan was dat circa 35 procent.
Ook de radicaal nationalistische partij Vrijheid is verder verzwakt. Vrijheid, onder wier paraplu dit keer ook extreemrechts en neonazistische kandidaten onderdak hadden gekozen, blijft steken op 2,25 procent van de stemmen en heeft slechts één districtsvertegenwoordiger in het parlement. Dat is een halvering van haar aanhang. Vijf jaar geleden miste Vrijheid de kiesdrempel nog op een haar na.
Dmitro Razoemkov. Foto Wikimedia
Benoemingen
President Zelensky en Dienaar van het Volk kunnen nu snel hun eigen koers gaan varen. Ze hoeven met geen enkele andere partij rekening te houden. Die machtspositie zal zich het eerst doen gelden op enkele sleutelposten in het Oekraïense staatsapparaat. Staatshoofd en regeringspartij kunnen nu zelfstandig bepalen wie ze benoemen of voordragen tot premier, minister van binnenlandse zaken, procureur-generaal en parlementsvoorzitter. In het gemengd presidentiële/parlementaire staatsbestel van Oekraïne zijn deze functies onderworpen aan goedkeuring door de Verchovna Rada. Eerdere presidenten moesten voor deze drie functies een compromis zoeken om een parlementaire meerderheid achter hun kandidaten te krijgen.
Het lijkt uitgesloten dat de zittende functionarissen mogen blijven, aangezien premier Volodimir Groisman (haalde nu met zijn eigen partij 2,2 procent), procureur-generaal Joeri Loetsenko (oud-fractieleider van Solidariteit), politieminister Arsen Avakov (afkomstig uit het Volksfront) en parlementsvoorzitter Andrij Paroebiy (lid van Vaderland) alle vier min of meer bondgenoten zijn geweest van Porosjenko.
De partijleider van de machtspartij Dienaar van het Volk – Dmitro Razoemkov (voormalig jeugdleider bij ex-president Viktor Janoekovitsj) – wil kort na de verkiezingen nog geen namen noemen van nieuwe mensen. Maar hij sluit niet uit dat popster Vakartsjoek in het nieuwe team wordt opgenomen. De zanger zelf ontkent dat er met hem over het premierschap of andere posten wordt gesproken.
Twee andere posten zijn al bezet. Zelensky benoemde eerder de jurist Andrij Bogdan (advocaat van de staalmagnaat Igor Kolomojski) tot zijn chef-staf en Oleksandr Daniljoek (oud-minister van financiën) tot secretaris van de belangrijke Nationale Veiligheids- en Verdedigingsraad.