De emigratie uit Rusland is drie tot vier keer zo hoog als blijkt uit de cijfers van Rosstat, het officiële statistische bureau van de overheid. Dat concludeert het rapport 'Emigratie uit Rusland eind 20ste, begin 21ste eeuw' van de Commissie Burgerlijke Initiatieven (KGI) van de vroegere minister van Financiën Aleksej Koedrin. Hij is een van Poetins adviseurs over de modernisering van de economie. Volgens de experts van KGI verlieten tussen 1989 en 2015 13 tot 18 miljoen mensen Rusland, terwijl Rosstat slechts 4,5 miljoen emigranten meldde. Rusland telt ongeveer 140 miljoen inwoners.
De emigratiegolf is een grote bedreiging voor het toch al dunbevolkte land. Het leidt tot braindrain, kapitaalvlucht, het weglekken van kennis, energie en talent en het verlies van demografisch en intellectueel potentieel.
Foto vrij van rechten
Buitenlandse statistieken
Het grote verschil in aantallen is grotendeels te verklaren doordat Koedrins Commissie Burgerlijke Initiatieven zich goeddeels baseert op buitenlandse statistieken, terwijl Rosstat de statistieken van de Russische federale migratiedienst aanhoudt. Die laatste beschouwt slechts hen die hun woning in Rusland hebben opgegeven als emigrant en houdt geen telling bij van de Russen die naar het buitenland vertrokken om te studeren of te werken maar nooit zijn teruggekeerd. De cijfers van buitenlandse nationale onderzoeksbureaus, die tellen wie het land zijn binnengekomen, geven een heel ander beeld. Volgens Rosstat vertrokken in 2014 bijvoorbeeld 4.780 Russen naar Duitsland, terwijl de Europese statistieken vijfmaal zoveel binnenkomers uit Rusland melden.
Volgens de onderzoekers van het rapport zijn de motieven voor emigratie vooral sociaal-economisch en politiek van aard. De twee meest dwingende redenen voor vertrek luidden: ‘Voor de beste leefomstandigheden kies je voor een leven in het buitenland’ (42% van de respondenten) en ‘De onstabiele economische situatie in Rusland’ (41%). Een samenvatting van het rapport geeft een waslijst aan sociaal-economische redenen van Russen om het land te verlaten: het ongunstige klimaat voor ondernemers vanwege de instabiliteit van de roebel, het ontbreken van echte concurrentie als gevolg van corruptie van het complete bedrijfsleven en het bureaucratisch apparaat, regeldruk van bovenaf en de groeiende risico's voor persoonlijke veiligheid en zakelijke zekerheid door de infiltratie van corrupte wetshandhavers in het bedrijfsleven.
Een ander veelgenoemd argument voor emigratie is de 'kwaliteit van leven'. De lage staatsuitgaven voor wetenschap, onderwijs en zorg leiden tot een verschraling van sociaal en economisch welzijn. De uitholling van de verzorgingsstaat en de kenniseconomie belemmeren creatief onderzoek en persoonlijke ontwikkeling. Als je niet de juiste mensen kent of niet aan vriendjespolitiek wilt doen is het heel moeilijk om hoger op de sociale ladder te komen. Als politieke redenen worden onder meer genoemd het risico van vervolging wanneer je sympathiseert met de standpunten van de oppositie, een onderontwikkelde civil society en algeheel wantrouwen jegens politie en het justitiëel apparaat.
In het buitenland is daarentegen juist vraag naar hoogopgeleide werknemers, ondernemers, professionals en onderzoekers. Voor deze groepen biedt emigratie dus een reële kans op verbetering van de kwaliteit van leven. In het buitenland is het ondernemingsklimaat gunstiger, heerst transparantie in het zakenleven en bestaan garanties voor de onschendbaarheid van privé-eigendom. Gastlanden bieden betere opleidingsmogelijkheden en hebben een ontwikkelde infrastructuur met sociale diensten.
Taal geen barrière meer
Het zijn dan ook voornamelijk hoogopgeleide Russen die emigreren. Zij hebben ‘de potentie om zich verder te ontwikkelen en dat lukt hier (in Rusland) niet', zegt Grebenjoek, econoom en een van de auteurs van het rapport van KGI. Vooral jonge mensen met een hogere opleiding, studenten en starters op de arbeidsmarkt beseffen dat ze in het buitenland betere kansen hebben. Ze zijn flexibel, passen zich snel aan en taal vormt steeds minder een barrière.
Ilja Varlamov, bekend fotograaf en actief blogger, vat het als volgt samen: ‘Vroeger moest je op een nieuwe plek een nieuw leven beginnen. Wanneer u tegenwoordig een baan wordt aangeboden, koopt u in twee klikken een ticket, in nog twee klikken huurt u woonruimte en morgen gaat u in Londen naar uw werk. Voor jongeren zijn er sowieso geen grenzen. Voor hen is het makkelijker om naar Londen te vliegen dan naar Omsk. Zij kiezen voor waar het beter is.’
Overigens vertrekken ook veel mensen van middelbare leeftijd met een goede opleiding, evenals financieel onafhankelijken, voormalige ambtenaren met hun gezinsleden en families uit de politieke, bureaucratische en financiële elite. Met de kennis en het talent vertrekt dus ook het kapitaal en de ondernemerszin en daarmee de potentiële investeerder. Dit belooft weinig goeds voor de achterblijvers. ‘Emigratie is een combinatie van de belangen van de mensen die een beter leven willen en de staat die zijn ogen sluit voor de kritische massa en sociale schokken,’ concludeert het onderzoeksrapport. 'Beide zijn wellicht tevreden', maar het veroordeelt de achterblijvers tot reële achteruitgang in welstand.
Blogger Varlamov: ‘Afgezet tegen het verlies van, bijvoorbeeld, grondgebied, vallen deze nederlagen niet zo op. Grondgebied kan je aanwijzen op de kaart. Maar verlies van hersens kan je niet aanwijzen op kaarten en in schema’s. Maar die nederlagen treffen het land veel zwaarder dan u misschien denkt.’
Bronnen: komitetgi.ru, Vedomosti, Slon.ru, Ruslandinwoordenbeeld.com: blog Ilja Varlamov, vertaald door Egbert Hartman
Lees ook het artikel van de jonge Oekraïense journalist Maxim Eristavi over dit onderwerp.