Een Nederlands kunstwerk is een absolute hit in Rusland geworden. Dit monstertje appelleert aan de lethargie en passiviteit van de Rus, zoals we die kennen uit de roman Oblomov van Ivan Gontsjarov. Russen doopten hem Zjdoen (van het werkwoord voor 'wachten'). Politicoloog Dmitri Travin schreef er een meesterlijk stuk over. Zjdoen is de ultieme Rus: droevig, lui en traag, maar sympathiek.
Homunculus Loxodontus, het beeld van de Nederlandse kunstenares Margriet van Breevoort, zit in de wachtkamer van het Leids Universitair Medisch Centrum op een stoeltje. Een Russische LUMC-medewerkster plaatste eind januari een foto van het beeld op Pikabu, de Russische versie van Reddit, en van daaruit veroverde het als internetmeme heel Rusland. (Zlelik2000/Wikimedia)
door Dmitri Travin
Vroeger dacht ik dat Tsjeboerasjka [een Russische variant op humpty dumpty - red.] het Russisch nationale diertje was, maar inmiddels weet ik dat Zjdoen dat is. Het doet er niet toe dat Zjdoen onlangs in Nederland werd bedacht. Peter de Grote bracht destijds de nationale symbolen ook uit Holland mee. Zjdoen [het woord stamt van het werkwoord zjdat - wachten - red.] kwam alleen wat aan de late kant. Blijkbaar zat hij ondertussen ergens te wachten.
De Russische Zjdoen is droevig, lui en traag, maar sympathiek. Met de jaren van stagnatie in het land heeft hij lagen vet, een hangneus en een buik met zwembandjes en vetrollen vergaard. Hij verkeert niet in de positie om politiek actief te zijn, of om te investeren. Maar Zjdoen is een optimist. Hij wanhoopt niet. Hij zit verstopt en wacht. Op dit moment wacht hij op de verkiezingen van 2018 en de grote hervormingen die ons zijn beloofd. Belasting, sowieso.
Er zijn vele Zjdoenen
De conservatieve Zjdoen gelooft dat de president van het land lange tijd werd misleid door liberalen in de regering, maar dat hij nu eindelijk zal gaan werken aan economische ontwikkelingen die het nationale belang dienen. De liberale Zjdoen gelooft dat de president lange tijd werd bedonderd door de siloviki [de mannen van de machtsministeries - red.] en er geen idee van had hoe slecht de economie er voor stond. Maar nu zal de president eindelijk hervormingen doorvoeren, al was het maar omdat hij zonder economische vooruitgang zijn macht niet kan behouden.
De jonge Zjdoen wacht op een machtswisseling en hoopt een positie te veroveren bij Gazprom, of in ieder geval bij een van de staatsbedrijven met controle over de uitgaven om smeergeld op te kunnen strijken. De oudere Zjdoen wacht op het herstel van de oude orde, het uitroeien van vijanden, de heropleving van de Sovjet-Unie, de broederlijke vriendschap der volkeren, goedkope vaderlandse worst en goede medicijnen uit het buitenland, die helpen bij de vertering (van de worst).
Maar de Jan-met-de-pet-Zjdoen, die van liberalisme noch conservatisme kaas heeft gegeten - maar weet dat de goede tsaar lange tijd werd belazerd door kwaaie bojaren [corrupte edellieden uit de tsarentijd - red.] maar zich nu op de een of andere manier op de hoogte heeft gesteld van de wensen van het volk - wacht vooral op een vorst die de lonen en pensioenen verhoogt, de prijzen en tarieven verlaagt, die consumptiekredieten verstrekt, die je schulden en de Krim kwijtscheldt, die de wegen repareert, die de dwazen verlicht, die het defensieapparaat versterkt, die de dollar verzwakt en de corruptie uitroeit.
Een Russisch gezegde luidt: op wat beloofd is moet je doorgaans drie jaar wachten. Daarom zal Zjdoen na de verkiezingen met zijn handen op zijn buik ineengevouwen gaan zitten wachten tot ongeveer 2021. Dan begint het wachten op de volgende verkiezingen, hopend op een opvolger. Naar alle waarschijnlijkheid zal dat een kameraad van de Zjdoenen zijn. Hij zal iets zeggen in de trant van ‘vrijheid is beter dan knechting’ en weer zal Zjdoen geïnspireerd raken. Dat blijft hij zo’n 6 jaar, want in 2024 begint hij met wachten op de beloofde vrijheid, die immers weer 3 jaar op zich zal laten wachten. En dan zal hij beginnen te hopen op iets anders. Wachten is immers belangrijk. Niet wanhopen. Wanhoop is een zonde.
Zjdoen is ons alles. Niet Poesjkin, maar Zjdoen.
Wachten op verandering
De Russische Zjdoen is onze gezagvoerder. Hij lokt de vijand Moskou binnen en wacht in de hinderlaag, waardoor hij vervolgens zelf wordt opgeslokt. De Russische Zjdoen is het oppositielid dat in de diepten van de Siberische ertsmijnen verwacht dat zijn zware ketenen op de een of andere manier vanzelf zullen worden geslaakt en dat zomaar wat makkers zullen opduiken om hem een zwaard te geven. De Russische Zjdoen is de dynamische jeugd, die zich uitleeft in de discotheek op het liedje ‘Verandering. Wij wachten op verandering!’ (van de legendarische jaren '80 band Kino-red.). De Russische Zjdoen is het bedrijfsleven dat jarenlang wacht tot de centrale bank de rente verlaagd en de overheid de voorwaarden schept om binnenlands te gaan produceren.
De Russische Zjdoen is het regime zelf, dat wacht op de groei van olie- en gasprijzen, in plaats van de beste condities te creëren voor de producent. De Russische Zjdoen, dat zijn de diplomaten, die wachten tot Trump komt om de sancties op te heffen. En als hij dat niet doet, wachten we vier jaar tot iemand anders in de VS het doet, want daar doen ze aan presidentswisselingen, terwijl onze Zjdoen onveranderd blijft. De Russische Zjdoen is de kerk die gebiedt te wachten op het laatste oordeel, zodat zij die wachten op de overwinning en knipmessen voor de autoriteiten, opgejaagd door het vagevuur, naar oorden snellen die niet zoveel verschillen van een hete oven.
De Russische Zjdoen is een revolutionair die wacht op de 'objectieve voorwaarden' die veranderingen mogelijk moeten maken. Het is zoals Plechanov [Russische marxistische revolutionair, die niets zag in Lenins Oktoberrevolutie - red.] zei: 'Het meel waarmee mettertijd de tarwekoek van het socialisme zal worden gebakken is nog niet gemalen'. Maar Plechanov heeft verloren in de politiek en de ongeduldige Lenin heeft gewonnen.
Volledige wasdom
Maar toen bleek de Russiche Zjdoen pas echt groots! In de handen van de gejaagde Lenin kwam hij tot volledige wasdom. Onder het socialisme werd wachten pas echt wijdverbreid en alomvattend. In de ochtend wachtte het volk mistroostig op de bus naar het werk. Op het werk wachtte men gelaten op opdrachten van het management. Maar het meeste van al wachtte men op het einde van de werkdag, want die opdrachten van het bestuur sloegen nergens op. In de avond stond men lang in de rij te wachten voor schaarse goederen. Uren werd er gewacht op levensmiddelen, maanden op meubels en jaren op de woonruimte die door de overheid werd beloofd. Enige tijd bleef men ook wachten op het communisme en de wereldrevolutie, maar daarmee werd eerder opgehouden dan met het wachten op levensmiddelen, meubels en fatsoenlijke huisvesting.
Toen Brezjnev stierf was men nog steeds aan het wachten. Maar zonder veel hoop, want van zijn opvolger werden geen hervormingen verwacht. Maar toen Gorbatsjov aan het roer kwam te staan nam plots de energie toe. Iedereen was verrast en ging zitten wachten op zijn cadeautjes. Maar zonder lang te hoeven wachten was daar ineens Jeltsin. En toen begon het wachten op een ‘Wolga’ [Russische auto - red.] die je kon kopen met de voucher van Tsjoebajs [in de overgang van communisme naar kapitalisme kreeg de bevolking in plaats van geld vouchers uitgedeeld waarmee je bijvoorbeeld je woning kon privatiseren - red.], en op schoenen voor je vrouw van MMM [corrupt piramidespel uit de beginjaren van het post-communisme - red.], en op leningen van het IMF.
De populairste reclame van het Jeltsin-tijdperk was ‘Wachten op’ waarin generalissimo Soevorov aan de tafel van de tsaar zat in afwachting van een ster (onderscheiding) van de keizerin. Het was niet eens zo zeer een reclamefilmpje voor een inmiddels vergeten bank, maar eerder een filmische afspiegeling van de aspiraties van de nieuwe Russische elite. Wachtend op verschillende gunsten van de overheid. Eigendommen, privileges, onderscheidingen, staatsaandelen met hoge garanties en lage risico’s, benevens een positie in het landsbestuur. De Russische Zjdoen was helemaal klaar voor het idee dat het leven een succes zou worden. Maar toen stonden hem de devaluatie en de roebelcrash van augustus 1998 nog te wachten.
Zo leven wij. De Russische boent [opstand] is zinloos en genadeloos. De Russische Zjdoen is verstandig en rationeel, maar net zo meedogenloos.
Dit stuk verscheen in zakenkrant Vedomosti.
Lees hier het eerste interview met Zjdoen in de Moscow Times.
Zjdoen is inmiddels ten prooi gevallen aan de commercie, daarover schrijft het Russischtalige L!FE. Dit was natuurlijk te verwachten, Zjdoen is immers ongekend populair en zijn knuffelachtige voorkomen leent zich uitstekend voor allerhande merchandise. Voor de Nederlandse kunstenares Margiet van Breevoort is dit minder leuk, ze heeft namelijk geen Russisch patent op haar eigen geesteskind. Hoewel zij de Russen beloofde een replica van de meme te maken die voor 10 duizend roebel (ongeveer 160 euro) in Rusland kan worden gekocht, wordt er aan haar creatie flink verdiend. Op het internet wemelt het van de aanbieders van Zjdoen, als speelgoedpoppetje, in marine-uniform, als 40 meter hoog beeld en zelfs als stoel, prijzen variëren van 200 tot 40 duizend roebel (ongeveer 3 tot 645 euro).